‘Laat weten: jij bént niet je schuld, ik keur je niet af’
Jennifer begeleidt jongeren met problematische schulden. Ze ziet dat hulpverleners vaak focussen op regels, maar zelf zet ze liever de menselijke maat voorop. ‘Het is belangrijk eerst te kijken naar de persoon achter de schulden. Wie is het? Waar liggen zijn krachten en zwakkere plekken? En hoe pas je je hulp daarop aan? Pas als je dat weet, kun je echt helpen.’
Kijken naar wat past
Jennifers werk heeft haar geleerd dat er geen pasklaar format bestaat. ‘Voor iedere jongere is weer andere begeleiding nodig. Sommige jongeren willen bijvoorbeeld niet in een schuldsaneringstraject, maar liever eigen regie houden en hun schulden zelf aflossen. Sommige hebben het alleen nodig om het overzicht terug te krijgen, of zijn al geholpen met uitstel van betaling. We kijken goed naar wat bij iedere jongere past.’
Jennifer Swalef is schulddienstverlener bij stichting Xtra Plus in Den Haag, opgericht om jongeren van 12 tot 27 jaar te helpen die vastlopen in het reguliere hulpverleningssysteem. Of die niet weten waar ze moeten beginnen. Vaste contactpersonen, zoals Jennifer, helpen de jongeren hun (financiële) leven weer op de rit te krijgen. Jennifer: ‘Schulden hangen bijna altijd samen met problemen op andere leefgebieden, zoals huisvesting, werk, relaties en gezondheid. Het is belangrijk om al die gebieden tegelijkertijd aan te pakken.’
Grijs gebied
Uitgaan van de menselijke maat betekent ook: waar nodig afwijken van de regels. Jennifer: ‘Soms voldoen jongeren niet aan de officiële voorwaarden voor een schuldsaneringstraject. Ze hebben bijvoorbeeld nog geen vaste woonplek of een stabiel inkomen. Hun schulden blijven intussen echter oplopen – schulden worden nooit minder, alleen maar méér. Jongeren van rond de twintig jaar hebben schulden van zo’n tienduizend euro. Een paar jaar later zie je schulden van 65 duizend. Ik zeg dus altijd: hoe eerder hulp, hoe beter.’
Jennifer ziet dat hulpverleners soms hardnekkig vasthouden aan regels en doen alsof het wetten zijn. ‘Terwijl tussen wetten en regels nog een heel grijs gebied zit. Veel hulpverleners durven niet naar dat grijze gebied te kijken, maar wij doen dat wel. Zo had een jongere door veel stress geen stabiel inkomen – een wettelijke verplichting voor een driejarig schuldsaneringstraject. Wij sloten haar niet uit, maar kwamen met haar schuldeisers tot een akkoord voor een bepaald percentage van de kwijting. Met behulp van fondsen probeerden we de schuldeisers af te kopen. Op die manier liepen de schulden niet op en kon ze met minder stress zoeken naar woonruimte en een baan.’
'Wij durven ook te kijken naar het grijze gebied tussen wetten en regels'
Creatief
Als je kijkt vanuit mogelijkheden – en niet vanuit beperkingen – dan word je vanzelf creatief, is Jennifers ervaring. ‘Ik begeleidde een jongen die een fulltime baan vond. Dat is natuurlijk geweldig, maar het betekende ook dat hij geen tijd meer had om naar onze afspraken te komen. Dat is het moment dat je echt naast een jongere moet gaan staan en je moet verplaatsen in zijn mogelijkheden. In dit geval spraken we af in zijn lunchpauze en reed ik hem naar zijn volgende afspraak. Terwijl hij in de auto een broodje at, belde ik met zijn schuldeisers.’
De begeleiding van Jennifer en haar collega’s draait niet alleen om schulden saneren. ‘We proberen jongeren te begeleiden op het hele leefgebied "financiën". We leren ze nieuwe vaardigheden aan, proberen een gedragsverandering teweeg te brengen. Een jonge moeder had bijvoorbeeld geen geld om haar kinderen eten te geven, maar had wél een blik sigaretten op tafel staan. Geen pakje, een heel blik! Ik heb met haar uitgerekend hoeveel sigaretten per dag ze moest roken om niet gestrest te raken, maar wel eten te kunnen kopen. Desnoods ga ik in zo’n geval mee naar de supermarkt.’
Positieve benadering
Soms betekent maatwerk ook: inzien dat er grenzen zitten aan gedragsverandering. Jennifer: ‘Een van onze jongeren had een maandbudget, dat hij er altijd de volgende dag al doorheen had gejaagd. We hebben toen gezorgd dat hij iedere dag een envelopje met geld bij zijn moeder op moest halen. Op die manier namen we hem tegen zichzelf in bescherming.’
Het is belangrijk om de jongeren positief te blijven benaderen, vindt Jennifer. ‘Je kunt steeds hameren op de schulden die iemand er alwéér bij heeft gemaakt. En soms word ik daar zelf echt wel eens gefrustreerd van. Maar iemand is wél naar de afspraak gekomen. Er kan zoveel ten grondslag liggen aan het feit dat iemand (herhaaldelijk) schulden maakt. Een psychische oorzaak bijvoorbeeld, iets in de opvoeding of druk vanuit onze snelle, digitale samenleving. Schulden zijn maar schulden, het gaat om de vraag: wat zit daaronder?’
'Als je kijkt vanuit mogelijkheden – en niet vanuit beperkingen – dan word je vanzelf creatief'
Vertrouwen
Wil je jongeren goed helpen, dan moet je oprecht nieuwsgierig zijn. Jennifer: ‘Jongeren voelen aan of je echt in ze geïnteresseerd bent. Sta er als hulpverlener ook bij stil wat je van iemand vraagt. In onze cultuur is het not done om over je salaris te praten, maar wij vragen wel van jongeren om zich helemaal bloot te geven en zich heel kwetsbaar te maken. Daar is vertrouwen voor nodig. En dat kun je alleen opbouwen als je ook naar jezelf kijkt. En jongeren laten weten: jij bént niet je schuld. Ik keur je niet af. We hebben makkelijk een oordeel over jongeren die steeds opnieuw schulden maken. Maar ga maar eens bij jezelf na hoe vaak je je – uit emotionele overwegingen – niet aan je eigen afspraken houdt. Toch nóg een drankje, toch die duurdere jas.’