Veel praktische wijsheid en challenges bij bijeenkomst 7 Samenwerkingsverband Brede Schuldenaanpak
‘Iedereen die in Amsterdam zes maanden geen zorgpremie heeft betaald, wordt actief benaderd en krijgt maatwerk aangeboden. En dat werkt.’ Zo waren er tijdens de zevende SBS-bijeenkomst meer oplossingen die getuigen van praktische wijsheid. ‘We zijn echt fanatiek.’
Deelnemers aan de Brede Schuldenaanpak komen regelmatig bij elkaar om ervaringen uit te wisselen en kennis te delen. Woensdag 9 december vond de zevende SBS-bijeenkomst plaats. Met onder meer de staatssecretaris, de DG, wethouders van grote steden, hulpverleners en meer dan 100 deelnemers online. Centraal stonden de challenges in een aantal grote steden, waar moeilijk bereikbare mensen met schulden actief worden opgezocht en geholpen. Dit waren de take aways.
Boeggolfeffect verwacht
Bas van ’t Wout, staatssecretaris van SZW, verwacht dat de twee grote, nieuwe groepen mensen met geldproblemen zullen zijn: jongeren en zelfstandige ondernemers. Van ’t Wout: ‘De steunpakketten werken wel, maar we verwachten dat deze crisis een boeggolfeffect zal hebben. Het is alleen moeilijk te zeggen wanneer dat effect zich zal voordoen. We moeten er in ieder geval bovenop zitten.’
Meerdere gemeenten gingen in op de challenge van Arre Zuurmond, ombudsman van de Metropoolregio Amsterdam. Hij had opgeroepen om nu eens met onorthodoxe aanpakken lastig bereikbare groepen, zoals jongeren en mensen met langdurige problematische schulden, beter in beeld te krijgen, directer te benaderen, sneller hulp te bieden en daarbij meer maatwerk te leveren.
Dat werd gedaan aan de hand van de CAK-lijst ‘wanbetalers zorgverzekering’. Deze lijst is een vindplaats voor bredere schuldenproblematiek en vaak ook multiproblematiek. Hoe namen de steden de handschoen op?
‘De pauzeknop maakt het aantrekkelijker om schuldhulp te vragen’
Amsterdam – pauzeknop en aanbellen
Marjolein Moorman, wethouder onderwijs, armoede en inburgering in Amsterdam, vertelt over twee gemeentelijke initiatieven: de pauzeknop en de wanbetalersregeling.
Pauzeknop: ‘Zoals bekend, wachten mensen met schulden vaak meer dan 5 jaar voor ze aankloppen voor hulp. Maar terwijl ze een traject ingaan, lopen de boetes en deurwaardersbezoeken nog gewoon door. Dat zorgt voor veel verwarring en belemmert de schuldhulpverlening. Daarom wordt nu de pauzeknop ingedrukt. Als je je meldt, worden de boetes etc. voor enige tijd stopgezet – 40 schuldeisende partijen in Amsterdam hebben zich hierbij aangesloten. Zo is het nu aantrekkelijker om hulp te zoeken.’
Wanbetalersregeling: ‘20.000 Amsterdammers die meer dan zes maanden geen zorgpremie hebben betaald, worden opgezocht. We zijn echt fanatiek en doen er alles aan om deze mensen te pakken te krijgen. Inmiddels hebben we er 15.500 benaderd en zijn er met 5000 mensen nieuwe maatwerkregelingen getroffen waarmee ze echt worden geholpen. Het voordeel van corona is overigens dat mensen meer thuis zijn en meer bereid zijn om te praten.’
‘We gaan in coronatijd gewoon door met voordeurbezoeken – echt contact is essentieel’
Hoe wordt gereageerd als het Vroeg erop af-team op de stoep staat? ‘Dat varieert van “wie ben jij?” tot in de armen vallen’, vertelt jongerenschuldhulpverlener Susan Harpeneau. ‘Je moet vaak veel uitleggen – mensen snappen bijvoorbeeld niet wat dat CAK nou is. De bureaucratie en daarmee de veelheid aan schuldeisers is echt een probleem. Overigens gaan we in deze coronatijd gewoon door met huisbezoeken. We blijven wel bij de voordeur staan, maar het is gewoon essentieel dat je elkaar in levenden lijve ziet. Dat contact, daar gaat het om.’
Arnhem – jongeren binnen een week helpen
Martien Louwers, wethouder werk & inkomen en schuldhulpverlening in Arnhem, vertelt hoe de stad jongeren benadert: ‘We zetten leeftijdgenoten in – buddy’s, die de jongeren thuis opzoeken, maar ook op school of desnoods in de rechtbank. Daarbij is het ook heel belangrijk dat er direct aan de slag wordt gegaan. Binnen een week. Anders haken jongeren af.’
Den Haag – als overheid het vertrouwen winnen
De gemeente wordt door veel mensen niet gezien als een betrouwbare, veilige partner met wie je je geldproblemen kunt oplossen. Te afstandelijk en te voorwaardelijk. Bert van Alphen, wethouder sociale zaken, integratie, stadsdelen, armoedebestrijding en maatschappelijke opvang: ‘Alleen een wijkkantoor openen is niet genoeg. De voorwaarde stellen dat je eerst je administratie op orde hebt, werkt averechts.’
‘De voorwaarde stellen dat je eerst je administratie op orde hebt, werkt averechts’
‘Nu hebben we bijvoorbeeld in het Vadercentrum in Laak, waar heel veel mensen komen, iemand van Geldzaken naast de bar zitten. Die knoopt gesprekken aan en kan je met één telefoontje in contact brengen met schuldhulpverlening en dan heb je binnen een week een gesprek. We zijn nu een jaar bezig met deze aanpak en het resulteert in meer aanvragen voor hulp.’
Haarlem – schulden afkopen en jongeren verantwoordelijkheid leren
Haarlem richt zich met het NewFuture-traject al sinds 2017 speciaal op jongeren, vertelt Floor Roduner, wethouder sociale zaken en schulden en minima. ‘Kern van de aanpak is dat de gemeente de schulden afkoopt, zodat je als jongere nog maar één schuldeiser hebt. Vervolgens word je intensief begeleid naar duurzame financiële zelfredzaamheid. Je moet daarbij zelf een budgetplan en schuldendossier maken. Want vooral dan krijg je als jongere inzicht en controle over je eigen financiën.’
Onderdeel van de challenge is de directe benadering van 60 jongeren tussen de 18 en 20 jaar, die op de CAK-lijst staan. ‘We voeren dan een zogeheten test-checkgesprek’, legt budgetcoach Katja Kappelhof uit. ‘Op onze directe benadering wordt doorgaans heel positief gereageerd. Je hebt vaak heel leuke gesprekken. Het gaat dan al snel over hun plannen voor de toekomst, welke kant ze op willen. Ze staan ervoor open om dit snel op te lossen.’
‘We zijn teveel tijd kwijt met het uitleggen van de bureaucratie’
Nijmegen – perspectief bij geldzorgen en stoppen met roken
In Nijmegen heeft de challenge een extra element, vertelt Petra Molenaar, wethouder werk, inkomen en armoedebestrijding. ‘Je ziet dat mensen met geldzorgen door alle stress slechter voor zichzelf zorgen: minder bewegen, slechter eten, roken, etc. Leefstijl interventies hebben dan vaak weinig zin. In Nijmegen wordt daarom naast hulp bij geldzorgen ook gewerkt aan het stoppen met roken. Wel in de juiste volgorde.’
Hoe we beter kunnen samenwerken
Letty Pasma werkt bij de klantenservice van het CAK – het kantoor dat de verplichte eigen bijdrages int. Het CAK registreert ook wie zes maanden geen zorgpremie heeft betaald. Deze ‘CAK-lijsten’ worden inmiddels ontvangen door 280 gemeenten voor hun schuldhulpverlening. Pasma’s oproep: maak het eenvoudiger en overzichtelijker voor mensen met schulden en laten we aan de achterkant beter samenwerken.
‘Tachtig procent van mijn tijd besteed ik aan mensen uitleggen wat het CAK doet. Dat kost veel moeite - helemaal als je ook te maken hebt met de zorgverzekeraar, incassobureaus, deurwaarders, etc. Dan zie je door de bomen het bos niet meer. Willen we mensen echt helpen, dan moet dit eenvoudiger kunnen.’
‘Ik verwijs wel door naar gemeente en schuldhulp, maar weet niet wat er vervolgens gebeurt’
‘Daar komt bij: ik kan mensen nu algemeen doorverwijzen naar de gemeente en schuldhulpverlening, maar ik weet niet wat er dan vervolgens gebeurt. Ik zou dat wel willen weten, want zo kan ik mensen ook beter helpen. Maar wij zijn niet op de hoogte. Het zou dus goed zijn als er bijvoorbeeld contact is tussen CAK en sociaal wijkteams. Dat je van elkaar weet wat je doet en beter kunt uitleggen en doorverwijzen.’
Benut de praktische wijsheid van mensen in het veld
Met het pamflet ‘Doen wat goed is’ roept Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden op om de praktische wijsheid van hulpverleners en medewerkers rond schulden in het sociaal domein beter te benutten. Hij geeft het voorbeeld van wijkteamprofessional Ans, die werkt met gezinnen met grote schulden. Deze gezinnen komen wekelijks bij de huisarts. Deze realiseert zich wel dat veel klachten bij zijn patiënten voortkomen uit stress door geldgebrek. Maar hij weet niet wat hij daaraan kan doen.
Ans is met de huisarts in gesprek gegaan en samen hebben ze besloten dat Ans elke dinsdag in een ruimte in de praktijk komt zitten. De arts kan nu veel makkelijker zeggen - en direct regelen – dat een patiënt met Ans gaat praten. Ans kan vervolgens bijvoorbeeld een schuldhulptraject in gang zetten. Zo raken het medische en sociale domein op een organische manier met elkaar verbonden.
‘Professional Ans weet het sociale en medische domein met elkaar te verbinden’
Kruiter: ‘Ans ziet deze handelswijze als vanzelfsprekend. Voor haar is het logisch dat ze daar elke dinsdag gaat zitten. Dergelijke praktische wijsheid moet breder worden benut. Beleidsmakers en beslissers moeten meer waarde hechten aan deze wijsheid. Zie de professionals als bronnen van kennis in plaats van slechts als handjes en voetjes. Richt een innovatieteam in en ga aan tafel met de Ansen van Nederland.’
Voor het volgende kabinet
De Brede Schuldenaanpak is een speerpunt van het huidige kabinet. Waar zou een volgend kabinet op kunnen voortbouwen, vragen de deelnemers aan de bijeenkomst zich hardop af.
Albert Jan Kruiter zou graag zien dat praktische wijsheid een plek krijgt in een nieuw regeerakkoord. Ook bepleit hij vereenvoudiging van het toeslagensysteem en de uitvoeringsdiensten daaromheen. Als het om toeslagen, achterstanden en schulden gaat, zijn mensen al snel het spoor bijster.
Kruiter: ‘Richt een centraal servicekantoor op voor alle uitvoeringsdiensten van het Rijk. En regel dan dat servicekantoor namens al die diensten binnen een week een integraal antwoord kan geven.’
‘We moeten nog meer aan de voorkant van de problematiek komen, en versnellen’
Versnellen
Casten Herstel, directeur-generaal Sociale Zekerheid en Integratie bij SZW, is blij met de opbrengsten van de brede schuldenaanpak: ‘Een volgend kabinet moet deze lijn doorzetten – we zijn nu pas echt op stoom. Het is goed dat we bijvoorbeeld de beslagvrije voet en vroegsignalering nu ook wettelijk goed geregeld hebben.’
‘Maar er moet nog veel gebeuren als je bijvoorbeeld kijkt naar het toeslagensysteem en de ingewikkelde regelgeving. We moeten nog meer aan de voorkant van de problematiek komen. Versnellen – dat is de komende tijd heel belangrijk. Zodat je er sneller bij bent en sneller kunt helpen.’
In januari 2021 publiceren we op de site van Kom je eruit? een registratie van deze bijeenkomst.